De academische vrijheid in Nederland staat onder druk, en in de Verenigde Staten nog veel meer. Kunnen wetenschappers nog wel vrij hun onderzoek doen, hun ideeën delen en deelnemen aan het maatschappelijk debat?

Als thema is academische vrijheid terug van nooit echt weggeweest. Het duikt plotseling weer overal op: in overheidsrapporten, kranten- en academische artikelen en praatprogramma’s op tv en radio. Wat Donald Trump met de universiteiten in de Verenigde Staten doet, legt op onthutsende wijze en genadeloos bloot hoe fragiel de constructie is waarbij universiteiten gefinancierd worden door de overheid. Want wat als de overheid het spel niet meer meespeelt, en besluit de geldkraan dicht te draaien, tenzij je gehoorzaamt aan eisen waaraan je als universiteit eigenlijk niet kunt voldoen zonder je geloofwaardigheid en academische vrijheid te offeren?

Maar als het geld niet van de overheid moet komen, vanwaar dan wel? Bedrijven? Dat levert weer allerlei andere problemen op, of het nu gaat om academische onafhankelijkheid, of om dubieuze onderzoeksresultaten. Klimaatonderzoek gesponsord door Shell? Onderzoek naar de gezondheidsschade door roken gefinancierd door de tabaksindustrie? Het klinkt als een slecht idee.

Als één ding duidelijk is, dan is het dat universiteiten altijd een afhankelijkheidsrelatie zullen hebben ten opzichte van hun financiers, en dat de academische vrijheid alleen al door die machtsrelatie begrensd zal zijn. Academische vrijheid is nooit absoluut geweest, en is dat ook nu niet. Wel is duidelijk dat het in de huidige tijd een stuk minder vanzelfsprekend is om in vrijheid onderzoek te kunnen doen dan een paar jaar geleden. Waardoor komt het, behalve door druk vanuit overheden, dat de academische vrijheid onder druk is komen te staan? Welke rol spelen de organisatiestructuur, universitaire besturen en academici zelf?

In deze vierde aflevering gaat host Tommy van Avermaete in gesprek over deze kwesties met hoogleraar Koreastudies en misschien wel hét gezicht van WOinActie, Remco Breuker (Universiteit Leiden), en met hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Geert Buelens (Universiteit Utrecht), die zich evenzeer bij herhaling heeft uitgesproken over vraagstukken en misstanden aan de universiteiten, onder meer in verband van de Rethink-beweging.

De sound editing is voor deze aflevering is gedaan door Tommy van Avermaete. De tunes zijn gemaakt door Bram Ieven.

Bronnen:

De audio-citaten zijn afkomstig uit:

De Nieuwe Wereld. Aflevering 27 maart 2025 met Rik Torfs.

NOS Radio 1 Journaal. 15 mei 2025.

Associated Press, Youtube. Video 23 mei 2025.

Buitenhof. Aflevering 20 april 2025.