Nuair a smaoiníonn muid ar Ghaeltacht, is minic a thagann íomhá chugainn d'áit iargúlta, cois farraige, ar imeall na tíre. Ach le 100 bliana anuas, rinneadh iarrachtaí déanta le nua-Ghaeltachtaí a bhunú sna cathracha agus ar imeall na bailte móra. Amharcann Ursula Ní Shionainn siar ar roinnt de na hiarrachtaí seo. Cad chuige gur éirigh le ceann nó dhó ach gur theip ar an chuid is mó acu?

Foclóir:

Dlús: Density

Athdháileadh: Redistribution

Líonraí: Networks

Riachtanais: Requirements

Coilíneacht: Colony

Léas: Lease

Bardas: Municipality

Treorach: Directive

Tomhas: To gauge

Lonnaíocht: Settlement

Eiseamláir: Model

Bagairt: Threat

Ag snámh in aghaidh easa: Swimming against the stream

Féiniúlacht: Identity

Díchoilíniú: Decolonising

Morálta: Moral

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ag amharc siar ar an bhliain a bhí, is fíor go raibh an Ghaeilge thuas seal thíos seal.

Bhí sí faoin spotsolas go minic le linn na bliana agus bhí neart ceannlíntí a thug ardú croí do Ghaeilgeoirí.

Le Ros na Rún ag ceiliúradh 30 bliana ar an fhód, méadú as cuimse ar úsáid na Gaeilge ar Tik Tok agus méadú suntasach ar líon na mac léinn Gaeilge in Ollscoil na Banríona, bhí go leor le bheith bródúil as i 2025.

Ach i measc na scéalta a thug ardú meanma do na Gaeil, bhí scéalta ann a laghdaigh misneach fosta, go háirithe sa chóras oideachais agus díolúintí ó stáidéar ar an nGaeilge ag an leibhéal is airde riamh.

Mar sin de, agus deireadh na bliana ag teannadh linn, cén rath a bhí ar ár dteanga dhúchasach i 2025?

Ar Seachtain labhair Tessa Fleming le Storm Eaton-Kilgallen faoi na ‘top-picks’ atá aici féin don bhliain seo.

Foclóir:

Mórshiúl: March

Gan teorann: Unrestricted

Impleachta: Implications

Trasteorann: Cross-border

Gruama: Bleak

Réabhlóideach: Revolutionary

Malartú: Exchange or swap

Gearchéim tithíochta - housing crisis

Uafás: Horror

Teanga oibre: Working language

Míthuiscint: Misunderstanding

Insealbhaithe: Inducted

Neamhaird: Disregard

Infheicthe: Visible

Cúisithe: Accused

Sceimhlitheoireacht: Terrorism

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá tuarascáil nua seolta ag Tuismitheoirí na Gaeltachta a léiríonn líon na dteaghlach atá ag tógáil clann le Gaeilge sna Gaeltachtaí.

Tá figiúirí le haghaidh gach ceann den 26 Limistéar Pleanála Teanga (LPT) san áireamh sa tuarascáil.

Níl ach 3 LPT sa Ghaeltacht ar féidir a rá go bhfuil os cionn 50% de theaghlaigh ag tógáil a gclann le Gaeilge iontu.

Mar sin, cén fáth nach bhfuil níos mó daoine ag tabhairt a dteanga dúchais dá gcuid páistí?

Ar Seachtain, labhair Sorcha Ní Chéilleachair, Ceannasaí Tuismitheoirí na Gaeltachta, faoi cad é a léiríonn an taighde nua seo dúinn.

Is ball den trust project é Seachtain agus ba mhian linn go mbeidh muinín agaibhse ionainn. Is féidir ár mbeartas eitice a léamh ag independent.ie/ourjournalism

Foclóir:

Comhluadar: Companionship

Lánúineacha: Couples

Daonáireamh: Census

Slat tomhais: A measuring-rod

LPT: Limistéar Pleanála Teanga

Abhainn: River

Mórtas: Pride

Seasmhach: Stable/Consistant

Céatadán: Percentage

Iniúchadh: Examination

Rangú: Categorisation

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba chéim stairiúil chun cinn é don teanga ó thuaidh nuair a ceapadh an Dr Pól Deeds, Leas-Phríomhfheidhmeannach Fhoras na Gaeilge, mar Coimisinéir Gaeilge. Ach, leis na focail ‘weaponise’ agus ‘divisive’ in úsáid go minic agus an Ghaeilge á phlé ar na meáin Bhéarla ó thuaidh, an cailís nimhe é ról an Choimisinéara nua?

­

Agus an féidir le Pól Deeds athmhuintearas a chothú idir an dá thaobh den scoilt teangeolaíochta ó thuaidh?

­

Láithreoir: Ciarán Dunbar, Aoi: Pól Deeds

­

Foclóir:

• Corraitheach: Tumultuous

• Cúinsí: Circumstances

• Cailís nimhe: Poisoned chalice

• Leas-phríomhfheidhmeannach: Deputy Chief Executive

• Sainchuntas: Specification

• Craiceann thiubh: Thick skin

• Cearrbhachas: Gambling

• Riar: Administer

• Athmhuintearas: Bridge-building

• An dá thrá a fhreastal: To do two things at the same time

• An pobal P.A.D: Protastúnach, Aontachtach, Dílseach

• Naimhdeas: Animosity

• Baol: Danger

• Gaol: Relationship

• Dea-chleachtas: Best practice

• Reachtaíocht: Legislation

• Linn: Pool

• Díomhaoin: Idle

• Aiseanna: Resources

• Ceardlann: Workshop

• Fealsúnacht: Philosophy

• I dtaca le: Regarding

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba ionsaí é a bhain siar as pobal beag Gaeltachta i gCo. na Gaillimhe.

I mí na Nollaig 1998, maraíodh déagóir óg, Siobhán Hynes, go brúidiúil agus í amuigh don oíche ar an gCeathrú Rua. Ní raibh ach seacht mbliana déag aici.

Fuarthas a corp ar chladach beag, tuairim ar dhá mhíle go leith as sráidbhaile na Ceathrún Rua.

Cúisíodh John McDonagh, fear áitiúil, as an dúnmharú, agus tá 24 bliana caite aige sa phriosún as Siobhan a mharú agus a éigniú.

Shéan sé gach cúis ón tús agus anois tá sé ag éileamh ath-thástáil nua ar an bhfianaise a chualathas sa chás.

Ar Seachtain, labhair Tessa Fleming leis an iriseoir Áine Ní Bhreisleáin

Foclóir:

Ionsaí: Attack

Éigniú: Rape

Lá arna mhárach: The next day

Fíochmhar: Vicious

Tacht: Choke

Báigh: Drown

Fianaise: Evidence

Slabhra: Chain

Éadach: Clothing

Snáithíní: Fibres

Caomhnaithe: Preserved

Machnamh: Deliberation

Maígh: Claim or allege

Athbhreithniú: Review

Appeal: Achomharc

Saineolaí: Expert

An Chúirt Achomhairc: The Court of Appeal

Ag séanadh: Denying

Ath-thástáil: Retest

Is iomaí: Many

See omnystudio.com/listener for privacy information.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí ré órga ag an Ghaeilge ar líne ar feadh tamaill, go háirithe ar Twitter - go dtí gur cheannaigh Elon Musk an t-ardán i 2022. Ina dhiaidh sin, tharla an ‘X-odus’, d’fhág roinnt comhlachtaí móra agus roinnt daoine aitheanta slán le ‘X’, agus bhí líon suntasach Gaeilgeoirí ina measc. Mar sin, cá háit ina bhfuil na Gaeil ag bailiú ar líne anois? Agus an bhfuil spás ar bith ann ar líne d’ardán sóisialta atá go hiomlán i nGaeilge?

Láithreoir: Áine Ní Bhreisleáin, Aíonna: Osgur Ó Ciardha, Storm Eaton-Kilgallen, Caoimhe Ní Chathail

Foclóir:

Tionchairí: Influencers

Ionadaíocht: Representation

Folláin: Healthy

Idirdhealú: Differentiation

Leas a bhaint as: To make good use of

Gairmiúl: Professional

Borradh: Boom or growth

I mbolgán: In a bubble

Meall: Attract

Imeallú: Marginalisation

Fuinneamh: Energy

Fotheidil: Subtitles

Cos ar bolg: Repress

Feiceálach: Visible

Tearman: Sanctuary

Figh: Weave

Éascú: Facilitate

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí clú agus cáil ar DJ Carey mar dhuine de na himreoirí iománaíochta is fearr a chonaic an tír seo riamh.

Le linn na 90óidí agus ag tús na mílaoise, ba laoch é, ní amhain i gCill Chainnigh, ach i measc chosmhuintir na tíre ar fad.

Bhí saol an mhadra bháin aige féin agus a pháirtí Sarah Newman le linn ré an Tíogair Ceiltigh, bhí tithe acu in áiteanna ar leith sa tír, agus ba mhinic iad ag dul ar saoire thar lear.

Mar sin de, cá huair a chuaigh rudaí ar strae do DJ?

Láithreoir: Tessa Fleming, Aoi: Eimear Ní Bhraonáin

Foclóir:

Feall: Betray

Dallamullóg: Decieve

I sáinn: In a fix or jam

Faoi amhras: Under suspicion

Mílaoise: Millenium

Flaithiúil: Generous

Cothromaíocht: Balance

Craobh na hÉireann: All Ireland Championship

Lánúin: Couple

Iasacht: Borrow or lend

Scaradh: Breakup

Ailse: cancer

Cóir leighis: Medical treatment

Tuiscint: Understanding

Macánta: Honest

See omnystudio.com/listener for privacy information.